بسم الله الرحمن الرحیم

رسم اَتشونی در قاین
زهرا منصوریان - ترم5
منبع: آمنه سالاری(زن دایی)65ساله از روستای نوغاب حاجی اباد از توابع شهر قاین

«اَتشونی» از رسوم و سنت‌ های قدیمی مردم خراسان‌جنوبی به ویژه قاین است که بیش تر در شب های بلند و سرد زمستان گرما بخش محافل خانوادگی است.
شرایط اقلیمی خاص حاکم بر منطقه‌ی قاینات و سایر شرایط تأثیرگذار از مردم این شهر، انسا‌ن های خونگرم و مهمان ‌نواز ساخته است که در طول ایام سال به بهانه های مختلف دور هم جمع شده و سنت حسنه صله رحم را به بهترین شکل به جا می آورند.
در فرهنگ عامه مردم قاین به طور معمول فصل زمستان را به دو چله بزرگ و کوچک تقسیم می‌ کنند که در فرهنگ بومی قاین به آن «چله کَلو و خُرد» گفته می‌شود.
«چله بزرگ» از ابتدای دی تا دهم بهمن است و «چله کوچک» اگر چه از اسم چله برخوردار است اما از 10 بهمن تا آخر آن و فقط 20 روز است.
از آنجایی که فصل زمستان کشت و کاری انجام نمی ‌شود بیشتر مردم کشاورز در منازلشان هستند و برای کشاورزی در سایر ایام سال برنامه‌ریزی می‌ کنند، هم‌فکری برای تقسیم‌بندی آب یا تغییر نوبت آبیاری از برنامه‌های روستائیان قاینی در فصل زمستان است.
یکی از اموری که در فصل زمستان مورد توجه روستائیان قاینی است آغاز چرای دام از ابتدای اسفند است از این‌رو تعیین مزد چوپان و ... در این فصل انجام و بردن گوسفندان توسط چوپان با آداب خاصی انجام می‌ شود که با آداب دیگر مناطق کشور تفاوت‌هایی دارد.
«اَتشونی»، همراه همیشگی شب ‌های زمستانی مردمان قاینی از «چله بزرگ» یا «شُو چِله»(شب یلدا) که آغازگر فصل زمستان است، مردم قاین در تدارک شب‌ نشینی‌ هایی برای گذراندن شب‌ های بلند زمستان هستند که به این آئین «اَتشونی» گفته می‌ شود.
گذشته‌ های دور رسم بر این بوده است که در شب‌ های طولانی زمستان در خانه آتش روشن می کردند و در کنار آن به شب‌ نشینی (اَتشونی) می‌ پرداختند.
در این «اَتشونی‌ ها» علاوه‌ بر به جا آوردن صله رحم، شعر خوانی، شاهنامه‌خوانی و کف زنی نیز انجام می‌ شد و بزرگ ترها و پیرمردهایی که طبع داستان‌گویی داشتند در این شب‌ ها داستان‌ های محلی را برای حاضران در جمع نقل می‌ کردند.
ریشه چوبک که دراصطلاح محلی به آن بیخ می‌گویند را از دامنه مناطق سردسیر جمع‌آوری می‌کنند. ریشه‌ها را درظرف آبی جوشانده و آب جوشیده سرد شده را درظرف بزرگ سفالی بنام تغار ریخته و به وسیلهٔ دسته گزی آن را به هم زده و سپس کف روی آن را جدا و در ظرف سفالی دیگری می‌ریزند. آنقدر بهم می‌زنند که به صورت خامه درآید. آنگاه مقداری شکر یا شیره انگور به آن اضافه کرده، سپس با مقداری مغز بادام، پسته یا گردو تزیین می‌کنند. این شیرینی محلی علاوه بر اینکه ازنظر اقتصادی مقرون به صرفه می‌باشد، برای درمان بیماری‌های گوارشی مناسب است. تهیه کف جز رسوم مردم قاین محسوب می‌شود.
وقتی که شب‌نشینی به پایان می‌ رسید، آتش را خاموش می کردند، البته معتقد بودند اگر کسی زودتر از دیگر حاضران از شب‌ نشینی برگردد، آتش شب‌ نشینی را خاموش کرده است.
روشن‌کردن آتش در شب های زمستان برای استفاده از گرما و روشنایی آن بوده و وقتی که آتش را خاموش می ‌کردند از گرمای زغال آن در کرسی بهره می ‌بردند

یکی دیگر از آداب و رسوم درست کردن سرمه برای بچه ای است که تازه به دنیا آمده است، یک فرد که در درست کردن سرمه تبحر دارد این کار را انجام می دهد. و مهمانان نیز از این سرمه برای خود میبرند. طرز تهیه این سرم به این شیر است که در یک قابلمه کوچک انواع داروهای گیاهی بعضی از میوه ها چون: عناب، به، زیره، پی گوسفند و.. می‌ریختند یک پنبه کوچک را آغشته به پیروزمند کرده و آتش می دادند، کاسه آهنی را برعکس روی قابلمه می‌گذاشتند و مواد به آرامی می سوخت و دود به کاسه می­چسبید تقریبا یک ساعت طول میکشید تا سرمه درست شود. کاسه را به آرامی بر میداشتند و سرمه که همان دوده هایی بود که به کاسه چسبیده بود را جدا میکردند و چشم ها و ابروان کودک را سرمه میکشیدند. آن­ها با یک پارچه و پلاستیک و دکمه سرمه دان میدوختند و از این سرمه ها و داخلش قرار میدادند..

ارسالی توسط خانم فرزانه برزکار به نقل از مادرشان خانم زهرا زارع کار که از تجربیات خودشان و نقل های مادر و مادر بزرگشان روایت کرده اند .

کی دیگر از این مراسم ها مراسم شب یلدا بوده که دور هم جمع شدند زیر کرسی می نشستند،کتاب میخواندند فال حافظ می‌گرفتند، اغلب مردم برای این شب گوسفند خود را برای پختن غذا میکشتند و به آن پلوار کشون میگفتند در شب یلدا دور هم جمع میشدند دلبندی میخوردند کف میزدند و میوه هایی چون انار میخوردند مخصوصا انار مخوردند چون که علاوه بر این که میوه فصل بوده برای چربی سوزی مناسب است چون در آن شب دلبندی خورده بودند.

اگر یکی از افراد خانواده و اقوام به دلایلی نتوانسته باشند درمراسم حضور یابند برای آن فرد ظرفی را دلبندی و ظرفی را پر کف میکردند و برایش میبردند.

امروزه این رسم هنوز رواج دارد اقوام دور هم جمع میشوند، کف میزنند، شب نشینی دارند ، فال حافظ می­گیرند­، میوه هایی چون هندوانه و انار میل میکنند و برای تازه عروس هدیه میبرند

ارسالی توسط خانم فرزانه برزکار به نقل از مادرشان خانم زهرا زارع کار که از تجربیات خودشان و نقل های مادر و مادر بزرگشان روایت کرده اند .

یکی از رسوم دیگر  قاین ریگ در کندل کردن است که در شب چهارده ماهی که با شب چهارشنبه تلاقی می کند انجام میشود. کندل یک ظرف سفالی مانند کوزه است که سرش گشاد تر از سر کوزه است که دست را میتوان داخل آن برد.  بعد از ظهر سه شنبه مردم سنگ   یا ریگ هایی را پیدا می‌کردند و آن را نشانه‌گذاری کرده مشخص می‌کرد که کدام سنگ برای اوست، هر فرد یک ریگ بر میداشت و شب یک نیت میکرد و سنگ را در کندل می انداخت، کنده را در تنوری که مدتها از آن استفاده نشده باشد می گذاشتند و شب به بعد یعنی شب پنجشنبه کنده را بیرون می آوردند اهالی روستا یکی از ساکنین جمع میشدند و پذیرایی میشدند یک نفر نی میزد اگر نی داشتند و یک نفر یک شعر را میخواند و سپس به یک کودک میگفتند یک ریگ را در بیاورد و شخصی که ریگ خود را علامت گذاری میکرد میفهمید ریگ مال اوست و شعری که خوانده شده جواب نیتی بوده که کرده است و این کار بیش تر جنبه سرگرمی داشته است.

ارسالی توسط خانم فرزانه برزکار به نقل از مادرشان خانم زهرا زارع کار که از تجربیات خودشان و نقل های مادر و مادر بزرگشان روایت کرده اند .